“DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO NGOÀI KHÔNG GIAN LỚP HỌC”

                                                     Tổ           : 4+5

                                                     Trường    : Tiểu học Hồng Quang

–––––––––––––––@––––––––––––––––

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

         Việc lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào giáo dục các môn học là một trong những hình thức đổi mới phương pháp dạy học. Bởi lẽ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm tức là hoạt động dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tế giúp các em tìm ra kiến thức và vận dụng được kiến thức vào cuộc sống.

          Trong từng tiết học, với từng bài, giáo viên lựa chọn nội dung để cho học sinh hoạt động trải nghiệm. Việc tổ chức lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào trong tiết dạy cũng là một biện pháp mà giúp học sinh có cơ hội nghiên cứu, tìm ra giải pháp mới, sáng tạo những cái mới trên cơ sở kiến thức đã biết.

II. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO NGOÀI KHÔNG GIAN LỚP HỌC.

1. Địa điểm tổ chức:

- Xác định: Tổ chức hoạt động dạy học ngoài không gian lớp học là 1 hình thức tổ chức dạy học.

- Địa điểm: Có nhiều bài học nếu có điều kiện nên tổ chức cho học sinh học ngoài trời ở những địa điểm thích hợp như sân trường, vườn trường, khu vực gần trường, phòng chức năng.....

2. Tác dụng của việc tổ chức tiết dạy ngoài không gian lớp học:

- Dạy học ngoài không gian lớp học (dạy ngoài thiên nhiên) HS được mở rộng tầm mắt ra ngoài 4 bức tường lớp học để quan sát thực tế bên ngoài các em được trải nghiệm, được gắn bó với môi trường tự nhiên và xã hội, giúp HS có khái niệm cụ thể, tường minh về sự vật, hiện tượng nên các em nắm bài tốt hơn, bền vững hơn.

- Dạy học ngoài thiên nhiên giúp hình thành cho các em phương pháp quan sát, phân tích, tổng hợp những thông tin thu được trong quá trình quan sát, trải nghiệm.

- Dạy học ngoài thiên nhiên có ý nghĩa to lớn đối với việc hình thành và phát triển nhân cách cho HS. Chính những trải nghiệm cùng thiên nhiên, môi trường giúp hình thành nơi các em tình yêu với thiên nhiên, với môi trường sống xung quanh, từ đó các em có ý thức bảo vệ môi trường, các em có cơ hội đươc bộc lộ sở thích, cá tính. Qua đó giúp hình thành và phát triển phẩm chất, nhân cách cho các em một cách tự nhiên, đáng yêu.

- Trong chương trình giáo dục Tiểu học hiện nay, nhiều nội dung trong phân môn Tập làm văn, Khoa học, Tự nhiên và Xã hội, Lịch sử và Địa lí,... gắn liền với môi trường địa phương nơi các em đang sống. Dạy học ngoài thiên nhiên là hình thức tốt để thực hiện mối liên hệ giữa lí luận và thực tiễn. Các tiết học được tổ chức ngoài thiên nhiên với hình thức đa dạng, phong phú (chơi trò chơi, thực hành, ...) giúp HS không nhàm chán, kiến thức của bài học được rút ra một cách nhẹ nhàng, chủ động, thực tế nên các em hiểu sâu và nhớ lâu.

3. Các bước xây dựng tiết học ngoài không gian lớp học.

Quy trình xây dựng một bài học ngoài không gian lớp học (dạy học ngoài thiên nhiên)  thường được thực hiện theo các bước sau:

Bước 1: Xây dựng kế hoạch tổ chức bài dạy ngoài thiên nhiên.

       Hiệu quả của việc tổ chức hoạt động học tập ngoài thiên nhiên phụ thuộc rất lớn vào công tác chuẩn bị. Vì vậy, trong bước này, GV cần:

• Xây dựng kế hoạch tổ chức bài dạy ngoài thiên nhiên thật chu đáo:

+ Xác định rõ mục đích, yêu cầu của "hoạt động học tập ngoài thiên nhiên”.

+ Xây dựng nội dung dạy học ngoài thiên nhiên.

•  Đến địa điểm sẽ tổ chức hoạt động học tập ngoài thiên nhiên để nghiên cứu cụ thể đối tượng học tập, bổ sung thêm các đồ dùng, phương tiện dạy học cần thiết cho việc tiến hành hoạt động học tập ngoài thiên nhiên.

Địa điểm tổ chức giờ học có thể là sân trường, vườn trường, công viên, làng nghề,...

- Xác định phương tiện di chuyển HS đến địa điểm tổ chức hoạt động học tập ngoài thiên nhiên. Phương tiện di chuyển có thể là đi bộ, đi ôtô tùy thuộc vào địa điểm dạy học.

- Xác định thời gian giảng dạy ngoài thiên nhiên cho phù hợp (tránh dạy vào lúc trời nắng gắt: tiết 3, 4 buổi sáng hay tiết 1, 2 buổi chiều). Ngoài ra_,  GV còn cần xác định rõ thời gian di chuyển HS, thời gian giảng dạy, thời gian cho từng hoạt động của tiết học và thời gian đưa HS về.

 - Phổ biến kế hoạch học tập ngoài thiên nhiên cho HS một cách đầy đủ, rõ ràng trước hôm tiến hành học tập ngoài thiên nhiên để HS có tâm thế tốt và chuẩn bị tư liệu/ đồ dùng cần thiết.

- Dự kiến cách quản lí HS: học tập ngoài thiên nhiên không gian rộng, có nhiều yếu tố bên ngoài tác động đến sự tập trung chú ý của các em. Vì vậy, GV cần dự kiến quản lí HS trong quá trinh di chuyển đến địa điểm dạy học, trong quá trình học và khi di chuyển HS về lớp.

- Dự kiến phương án thay thế khi điều kiện thời tiết không thuận lợi: thời tiết mưa, quá nắng,...

 Bước 2: Tiến hành dạy học ngoài thiên nhiên.

Một tiết học ngoài thiên nhiên thường được tổ chức theo tiến trình sau:

- GV nêu vấn đề cho HS tri giác trực tiếp vật thật (sự vật, hiện tượng) của bài học tại địa điểm dạy học.

- GV đặt câu hỏi gợi ý để HS có hướng suy nghĩ nhằm đưa ra được những nhận xét về sự vật, hiện tượng, GV định hướng cho HS phương pháp thu thập thông tin để đạt được mục tiêu đề ra, khuyến khích HS tư duy, phân tích bằng cách đặt và trả lời câu hỏi: Tại sao/ Vì sao? Như thế nào?

- HS thảo luận nhóm (dựa trên quan sát vật thật, thí nghiệm, ..) để giải quyết vấn đề GV nêu.

- GV hướng dẫn HS báo cáo kết quả quan sát, thu thập rồi rút ra kết luận.

- GV nhận xét, bổ sung và chốt kết luận đúng.

- GV tổ chức các hoạt động để HS được thực hành củng cố, khắc sâu kiến thức bài học.

Bước 3: Tổng kết

- GV chú ý cung cấp/ định hướng một số nguồn khác để HS có cơ hội khám phá thêm nội dung liên quan đến bài học.

- GV, HS cùng đánh giá về hiệu quả của bài học đối với bản thân, rút xa bài học liên hệ bản thân.

4. Gợi ý địa chỉ các tiết dạy, các bài TN ngoài không gian lớp học lớp 4 + 5

Môn: Tiếng Việt 4

Môn: Toán 4

Môn: Khoa học 4

Môn: Tiếng Việt 5

Môn Toán 5

Môn Khoa học 5

Môn Đạo đức

Môn Kĩ thuật

5. Một số VD tổ chức một số tiết dạy ở ngoài trời.

- Trong một số tiết học giáo viên có thể lồng hoạt động trải nghiệm vào một phần của nội dung tiết học và được tổ chức học ngoài lớp học. Ví dụ:

+ Tiết Tập làm văn – lớp 4: “Tả cây cối” có thể cho học sinh quan sát cây tại sân, vườn trường.

+ Tiết Khoa học – lớp 5: “Cây con có thể mọc lên từ một số bộ phận của cây mẹ” giáo viên cho học sinh thực hành trồng cây bằng thân hoặc rễ, lá của cây mẹ vào chậu hoặc ra vườn trường trồng khi đó học sinh được trải nghiệm.

+ Môn Toán: Bài ứng dụng tỷ lệ bản đồ - Toán 4

          Sau khi học sinh hiểu ý nghĩa của tỷ lệ bản đồ, đọc được tỷ lệ bản đồ thì những tiết thực hành sau giáo viên có thể lồng vào cho học sinh được hoạt động trải nghiệm. Ví dụ: Tiết ứng dụng của Tỷ lệ bản đồ (tiếp theo) trang 157 – Bài 3 SGK: Một mảnh đất hình chữ nhật có chiều dài 15 m, chiều rộng 10 m, được vẽ trên bản đồ tỷ lệ 1:500. Hỏi trên bản đồ đó độ dài của mỗi cạnh là?

- Giáo viên có thể đổi thành bài toán: Sân bóng đá mini có có chiều dài 15 m, chiều rộng 10 m, được vẽ trên bản đồ tỷ lệ 1:500. Hỏi trên bản đồ đó độ dài của mỗi cạnh là? Và cho học sinh ra ngoài trời, thực tế đo sân bóng, sau đó sẽ vào tính toán số đo sân bóng trên bản đồ và vẽ lại trên giấy, trang trí…

- Một số tiết giáo viên có thể tổ chức tiết dạy ở ngoài không gian lớp học với mục đích học sinh được tham gia 1 số hoạt động trải nghiệm, các em được trực tiếp tham gia hoạt động để hoàn thành nội dung yêu cầu của bài.

VD: Môn kỹ thuật lớp 5: tiết: Luộc rau – có thể cho học sinh quan sát cách luộc rau, thực hành cách nhặt rau, rửa rau, luộc rau tại bếp ăn bán trú.

- Tiết Luyện từ và câu lớp 5: “Mở rộng vốn từ thiên nhiên” với tiết này tùy thuộc vào thời tiết, vào cơ sở vật chất của nhà trường, vào năng lực của giáo viên, đối tượng học sinh giáo viên có thể tổ chức cho học sinh học ở ngoài không gian lớp học.

6. Một số lưu ý khi tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ngoài lớp học:

- Giáo viên phải bám sát mục tiêu tiết học.

- Giáo viên phải xác định được mục tiêu của hoạt động trải nghiệm ngoài lớp học là gì?

- Chuẩn bị hoạt động nào cần thiết tổ chức cho học sinh hoạt động ngoài lớp học.

- Chuẩn bị chu đáo hình thức tổ chức: xếp hàng, bố trí không gian, cách quan sát, ghi chép; hệ thống câu hỏi định hướng quan sát, thực hành, trao đổi.

- Tránh lãng phí thời gian, không hiệu quả.

- Bố trí thời gian cho hoạt động phải phù hợp, phải đảm bảo kiến thức của tiết học.

- Xây dựng được nền nếp cho học sinh khi tham gia hoạt động: từ việc đi ra xếp hàng, khi hoạt động, sự tương tác giữa các học sinh trong nhóm, rèn cho học sinh kĩ năng nói và trao đổi…

-  Giáo viên cần nghiên cứu kĩ nội dung bài dạy. Hoạt động nào có thể thảo luận nhóm, với nội dung câu hỏi ra sao?

Cần thay đổi không gian, vị trí của mỗi tiết dạy ngoài trời, đảm bảo nhóm hoạt động hiệu quả và sôi nổi. Khi tổ chức nên sắp xếp đội hình theo hình chữ U, chữ V hoặc vòng tròn, không nên lặp lại 1 kiểu rất dễ nhàm chán. Trong quá trình tổ chức, cần tạo không khí thoải mái, tự tin, mạnh dạn để các em tự do phát biểu những suy nghĩ riêng của mình. GV không nên áp đặt theo 1 ý kiến duy nhất, bất biến, cần chú ý lắng nghe ý kiến của các em, phát huy tính tích cực chủ động và sáng tạo.

III. Kết luận

            Tóm lại, tổ chức dạy học ngoài không gian lớp học không những góp phần phát huy được tính tích cực, sáng tạo, giúp hình thành và phát triển mạnh mẽ nhân cách của người học mà còn góp phần giáo dục các em lòng yêu quê hương, đất nước, yêu thiên nhiên, biết bảo vệ môi trường sống.

                                        Bài viết: Chu Thị Kim Dung - Tổ trưởng tổ 4+5